پایاب به چه معانی استفاده شده
در لغت‌نامهٔ دهخدا، پایاب به معنای بن آب در مقامی که ایستاده باشد تعریف شده است .
این کلمه در معانی مختلفی نیز به کار می‌رود:
- گذرگاه: مکانی که از آن می‌توان عبور کرد.
- گدار: به معنای دوام و پایندگی .
- ته آب: قسمت کم‌عمق رودخانه، دریا، یا تالاب.
- گرداب: محلی که آب در آن گردش می‌کند.
- راه و پله‌ای که از آن بتوان به ته چاه یا قنات رفت.
- مقاومت و ایستادگی: به معنای تاب و طاقت.
- کنایه از موقعیتی که خطر تقریباً رفع شده باشد.
معنی پایاب در معماری
پایاب در معماری بخشی از سازه است که برای دسترسی آسان ساکنان به آب کاریز (قنات) ساخته می‌شود.
از آنجا که معمولاً قنات‌ها کم و بیش با فاصله از زیر خانه‌ها می‌گذشتند، ساخت پایاب جز به ساختن دالانی که با پلکانی چند تا چند گزی زمین جایی که قنات در دهلیزی روان بود به پایین می‌رفتنی نبود.
این دالان پلکانی بسته به فاصله دهلیز قنات تا سطح خانه می‌توانست بسیار طولانی باشد.
به عنوان مثال، در پایاب و آسیاب قنات زارچ در یزد، از این ساختار استفاده می‌شود.
پایاب‌ها دیواره‌ها یا پایه‌هایی از سنگ و آهک یا آجر و آهک داشته‌اند. برخی از پایاب‌ها دارای تاق، درگاه، پنجره و دیواره‌هایی آراسته به کاشی نیز بوده‌اند.
حتی برخی از آن‌ها کتیبه‌هایی داشته‌اند که نام بنیانگذار پایاب بر آن نقش بسته است.
در شهرهای گرم و کویری، پایاب‌ها کاربرد دیگری نیز داشته‌اند؛ به عنوان مثال، پایاب‌های خانگی جهت استفاده تابستان پیش‌بینی شده‌اند و ساکنین خانه‌ها در روزهای گرم تابستان از گرما به آن‌ها پناه می‌برند.
